دلایل یاتاقان زدن ماشین

یاتاقان زدن ماشین، یک نقص فنی جدی در موتور است که اغلب ناشی از اختلال در سیستم روانکاری و کاهش فشار روغن موتور است. این اتفاق منجر به تماس مستقیم فلزات درونی موتور مانند میل لنگ و شاتون با یاتاقان ها شده و باعث سایش شدید، تولید حرارت بالا و در نهایت خرابی قطعات می شود. دلایل اصلی این مشکل می تواند شامل کیفیت نامناسب روغن، کمبود روغن، نقص در پمپ روغن، یا گرمای بیش از حد موتور باشد که همگی به آسیب دیدن این اجزای حیاتی و توقف عملکرد صحیح موتور می انجامند.

یاتاقان ها از اجزای کلیدی و حیاتی موتور خودرو محسوب می شوند که نقشی اساسی در عملکرد روان و بدون اصطکاک قطعات متحرک ایفا می کنند. درک صحیح از کارکرد و وظیفه این قطعات، به همراه شناخت علائم و دلایل خرابی آن ها، برای هر راننده و کارشناس فنی خودرو ضروری است. خرابی یاتاقان ها که در اصطلاح عامیانه به آن “یاتاقان زدن” گفته می شود، می تواند منجر به آسیب های جدی و پرهزینه به موتور شود. این مقاله به تفصیل به تعریف یاتاقان، وظیفه آن در موتور، مفهوم یاتاقان زدن، علائم هشداردهنده و مهم تر از همه، دلایل اصلی بروز این مشکل در خودرو می پردازد.

یاتاقان زدن یکی از جدی ترین و پرهزینه ‌ترین ایرادات فنی خودرو است که در اثر عواملی همچون نرسیدن روغن کافی به قطعات متحرک موتور، افزایش بیش از حد دمای موتور، یا فرسودگی طبیعی یاتاقان‌ها رخ می‌دهد. این مشکل که با علائمی نظیر شنیده شدن صدای “تق تق” از موتور هنگام گاز دادن، روشن شدن چراغ روغن و در نهایت قفل شدن کامل موتور خود را نشان می‌دهد، به معنای توقف کامل خودرو و نیاز فوری به کمک تخصصی است. در چنین شرایطی که ادامه حرکت به هیچ وجه توصیه نمی‌شود، امداد خودرو راهیان سپاهان با داشتن ناوگان گسترده یدک کش در اصفهان به عنوان یک راه حل سریع و قابل اعتماد وارد عمل می‌شود. شرکت‌های متعدد امداد خودرو در سطح شهر اصفهان کرمان یا سایر شهرهای ایران با در اختیار داشتن یدک‌کش‌های مجهز و تیم‌های متخصص، به صورت شبانه‌روزی آماده ارائه خدمات حمل و انتقال خودرو به نزدیک‌ترین تعمیرگاه معتبر هستند تا از بروز آسیب‌های بیشتر به موتور جلوگیری کرده و رانندگان را در این موقعیت اضطراری یاری رسانند

تعریف یاتاقان

یاتاقان، که در زبان انگلیسی به آن “Bearing” گفته می شود، قطعه ای مکانیکی است که وظیفه اصلی آن کاهش اصطکاک بین دو قطعه متحرک در تماس با یکدیگر است. این قطعات با ایجاد یک سطح لغزنده یا غلتنده، حرکت نسبی بین اجزا را تسهیل کرده و از سایش، تولید حرارت و لرزش بیش از حد جلوگیری می کنند. در موتور خودرو، یاتاقان ها به عنوان بالشتک هایی عمل می کنند که میل لنگ را روی بلوک موتور نگه می دارند و همچنین محل اتصال دسته شاتون ها به میل لنگ بر روی آن ها تکیه دارد.

یاتاقان ها معمولاً از دو حلقه (داخلی و خارجی) و عناصر غلتنده (مانند ساچمه ها یا غلتک ها) تشکیل شده اند که درون قفسی به نام “ریتی نر” قرار می گیرند. این ساچمه ها یا غلتک ها با غلتیدن بین دو قطعه، اصطکاک را به حداقل می رسانند. در موتور خودرو، یاتاقان ها به دو دسته اصلی تقسیم می شوند: یاتاقان های ثابت و یاتاقان های متحرک. یاتاقان های ثابت، میل لنگ را در جای خود روی بلوک موتور نگه می دارند، در حالی که یاتاقان های متحرک، شاتون ها را به میل لنگ متصل می کنند و امکان حرکت چرخشی آن ها را فراهم می آورند. جنس یاتاقان ها معمولاً از آلیاژهای نرمی مانند بابیت (آلیاژی از قلع، سرب، مس و آنتیموان) ساخته می شود تا در صورت کمبود روغن، به جای میل لنگ یا شاتون، خودشان دچار سایش و ذوب شوند و از آسیب دیدن قطعات گران قیمت تر موتور جلوگیری کنند.

وظیفه یاتاقان

وظیفه اصلی یاتاقان در موتور خودرو، روان سازی و تسهیل حرکت چرخشی میل لنگ و شاتون ها است. یاتاقان ها با ایجاد یک لایه نازک از روغن بین سطوح فلزی میل لنگ و بلوک موتور یا میل لنگ و شاتون، از تماس مستقیم فلز با فلز جلوگیری می کنند. این لایه روغن که تحت فشار توسط پمپ روغن تامین می شود، باعث می شود میل لنگ و شاتون ها به جای سایش مستقیم، بر روی یک لایه سیال حرکت کنند که اصطکاک را به حداقل می رساند و گرمای تولید شده را جذب و منتقل می کند.

علاوه بر کاهش اصطکاک و گرما، یاتاقان ها نقش مهمی در جذب ضربات و بارهای وارده بر میل لنگ و شاتون ها ایفا می کنند. آن ها ارتعاشات ناشی از احتراق و حرکت پیستون ها را میرا کرده و از انتقال مستقیم آن ها به بلوک موتور جلوگیری می کنند. این ویژگی باعث افزایش عمر مفید قطعات موتور و کاهش سروصدا می شود. در صورت از بین رفتن لایه محافظ روغن، تماس مستقیم فلزات با یکدیگر آغاز شده و به سرعت یاتاقان ها دچار سایش، ذوب شدن و در نهایت تخریب می شوند که این فرآیند منجر به صدای تق تق و آسیب جدی به میل لنگ و سایر اجزای موتور خواهد شد.

تعریف یاتاقان زدن

یاتاقان زدن، اصطلاحی است که در صنعت خودرو به خرابی و از کار افتادن یاتاقان های موتور اطلاق می شود. این وضعیت زمانی رخ می دهد که به هر دلیلی، لایه محافظ روغن بین یاتاقان و میل لنگ یا شاتون از بین برود و تماس مستقیم فلز با فلز اتفاق بیفتد. در این حالت، به دلیل اصطکاک شدید و حرارت بسیار بالا، مواد نرم تر یاتاقان (مانند بابیت) ذوب شده و ساییده می شوند. این فرآیند می تواند به سرعت پیشرفت کرده و به میل لنگ و شاتون نیز آسیب جدی وارد کند.

در مراحل اولیه یاتاقان زدن، ممکن است تنها صدای خفیفی شنیده شود، اما با ادامه کار موتور در این وضعیت، سایش و تخریب یاتاقان ها تشدید شده و منجر به لقی بیش از حد بین میل لنگ و یاتاقان می شود. این لقی باعث می شود که میل لنگ در جای خود حرکت کند و با هر چرخش، ضرباتی به یاتاقان و بلوک موتور وارد کند که صدای مشخص و کوبنده ای تولید می کند. در موارد شدیدتر، یاتاقان ممکن است به میل لنگ بچسبد یا به طور کامل خرد شود که این امر می تواند منجر به قفل شدن موتور و توقف ناگهانی آن شود. یاتاقان زدن یک هشدار جدی برای سلامت موتور است و نیاز به اقدام فوری جهت جلوگیری از آسیب های جبران ناپذیر دارد.

علائم یاتاقان زدن موتور

شناسایی علائم یاتاقان زدن موتور در مراحل اولیه می تواند به جلوگیری از آسیب های بزرگتر و کاهش هزینه های تعمیر کمک کند. بارزترین و شایع ترین علامت یاتاقان زدن، شنیدن صدای غیرعادی از موتور است. این صدا معمولاً به صورت “تق تق” یا “کوبیدن” (Knocking) شنیده می شود که با افزایش دور موتور، شدت آن نیز بیشتر می شود. این صدا ناشی از لقی بیش از حد یاتاقان ها و برخورد میل لنگ با آن ها است.

یکی دیگر از علائم مهم، روشن شدن چراغ هشدار روغن در پشت آمپر است. این چراغ نشان دهنده افت فشار روغن در سیستم روانکاری است که می تواند به دلیل کمبود روغن، خرابی پمپ روغن یا گرفتگی مسیرهای روغن باشد و مستقیماً بر عملکرد یاتاقان ها تاثیر می گذارد. در برخی موارد، ممکن است چراغ روغن به صورت چشمک زن باشد و با افزایش دور موتور روشن بماند. از دیگر نشانه ها می توان به کاهش محسوس قدرت موتور، افزایش مصرف سوخت، و در موارد پیشرفته تر، دود آبی رنگ از اگزوز (ناشی از سوختن روغن وارد شده به محفظه احتراق) اشاره کرد. در صورت ذوب شدن کامل یاتاقان ها و چسبیدن آن ها به میل لنگ، موتور ممکن است به طور کامل قفل شده و روشن نشود.

دلایل یاتاقان زدن موتور ماشین

یاتاقان زدن موتور ماشین، نتیجه نهایی یک یا ترکیبی از چندین عامل است که عمدتاً به سیستم روانکاری موتور مربوط می شوند. درک این دلایل برای پیشگیری و عیب یابی صحیح این مشکل حیاتی است. این عوامل می توانند از مسائل مربوط به کیفیت و کمیت روغن موتور گرفته تا نقص های مکانیکی و عادات رانندگی نامناسب متغیر باشند. در ادامه به تفصیل به مهم ترین دلایل یاتاقان زدن پرداخته می شود.

یکی از شایع ترین دلایل یاتاقان زدن، کمبود روغن موتور یا پایین بودن سطح آناست. زمانی که سطح روغن موتور کمتر از حد مجاز باشد، پمپ روغن نمی تواند به میزان کافی روغن را به تمام نقاط موتور، به خصوص یاتاقان ها، برساند. این کمبود روغن منجر به کاهش فشار روغن و در نتیجه از بین رفتن لایه محافظ بین یاتاقان و میل لنگ می شود. رانندگی طولانی مدت با روغن کم، به سرعت باعث سایش و تخریب یاتاقان ها خواهد شد. این وضعیت می تواند ناشی از نشتی روغن، مصرف بیش از حد روغن توسط موتور یا عدم تعویض به موقع روغن باشد.

دلیل دیگر و بسیار مهم، استفاده از روغن موتور نامناسب یا بی کیفیتاست. هر موتور خودرو برای عملکرد صحیح به نوع خاصی از روغن با ویسکوزیته و مشخصات فنی معین نیاز دارد. استفاده از روغنی که ویسکوزیته آن با دمای کاری موتور همخوانی ندارد یا فاقد افزودنی های لازم برای محافظت از قطعات است، می تواند به لایه روانکاری آسیب برساند. روغن نامرغوب نمی تواند فشار لازم را حفظ کند یا در برابر حرارت بالا مقاومت کافی داشته باشد، در نتیجه، لایه محافظ روغن بین یاتاقان ها و میل لنگ از بین رفته و سایش آغاز می شود. همچنین، روغن های بی کیفیت ممکن است حاوی ذرات ناخالصی باشند که به مرور زمان به یاتاقان ها آسیب می رسانند.

یکی از شایع ترین دلایل یاتاقان زدن، کمبود روغن موتور یا پایین بودن سطح آن است که منجر به کاهش فشار روغن و سایش مستقیم یاتاقان ها می شود.

کهنه شدن بیش از حد روغن موتور و کثیف بودن فیلتر روغننیز از عوامل اصلی یاتاقان زدن محسوب می شوند. روغن موتور به مرور زمان و با کارکرد موتور، خواص روانکاری خود را از دست می دهد و آلوده به ذرات فلزی، دوده و رسوبات می شود. این ذرات می توانند مانند ساینده عمل کرده و به یاتاقان ها آسیب برسانند. فیلتر روغن وظیفه تصفیه این ذرات را بر عهده دارد، اما اگر فیلتر کثیف باشد یا به موقع تعویض نشود، دیگر قادر به انجام وظیفه خود نیست و ذرات آلوده وارد سیستم روانکاری شده و به یاتاقان ها آسیب می رسانند. تجمع لجن و رسوب در مسیرهای روغن کاری نیز می تواند باعث گرفتگی شده و مانع از رسیدن روغن کافی به یاتاقان ها شود.

خراب شدن پمپ روغنیکی از دلایل مستقیم و بسیار خطرناک یاتاقان زدن است. پمپ روغن، مسئول به گردش درآوردن روغن در تمام اجزای موتور و تامین فشار لازم برای ایجاد لایه محافظ روغن است. اگر پمپ روغن دچار نقص فنی شود، چه به دلیل فرسودگی، گرفتگی یا خرابی قطعات داخلی، نمی تواند فشار روغن کافی را تامین کند. کاهش فشار روغن به معنای عدم تشکیل لایه محافظ بین یاتاقان ها و میل لنگ است که به سرعت منجر به تماس فلز با فلز و یاتاقان زدن خواهد شد. در این حالت، چراغ هشدار روغن معمولاً روشن می شود.

گرم شدن بیش از حد موتور (Overheating)به هر دلیلی، می تواند به یاتاقان ها آسیب جدی وارد کند. افزایش دمای موتور باعث رقیق شدن بیش از حد روغن شده و در نتیجه قدرت روانکاری و توانایی آن در حفظ لایه محافظ کاهش می یابد. دلایل داغ شدن موتور می تواند شامل کمبود آب رادیاتور، خرابی ترموستات، نقص در فن رادیاتور، سوختن واشر سرسیلندر یا گرفتگی رادیاتور باشد. در دمای بالا، روغن خاصیت ویسکوزیته خود را از دست داده و نمی تواند به درستی از یاتاقان ها محافظت کند، که این امر به سایش و ذوب شدن آن ها منجر می شود.

گرم شدن بیش از حد موتور، باعث رقیق شدن روغن و کاهش قدرت روانکاری آن می شود که به سرعت به یاتاقان ها آسیب می رساند.

رانندگی با سرعت های بالا و در محدوده قرمز دور موتور (Over-revving)، فشار بسیار زیادی به موتور و به خصوص به یاتاقان ها وارد می کند. در دورهای موتور بسیار بالا، نیروهای وارده بر میل لنگ و شاتون به شدت افزایش می یابد و این امر می تواند لایه روغن را از بین ببرد و باعث تماس مستقیم فلزات شود. همچنین، حرارت تولید شده در دورهای بالا نیز افزایش می یابد که می تواند به کیفیت روغن آسیب برساند. رانندگی تهاجمی و استفاده مداوم از حداکثر توان موتور، عمر مفید یاتاقان ها را به شدت کاهش می دهد.

لقی شاتون و میل لنگنیز می تواند به یاتاقان زدن منجر شود. اگر به هر دلیلی، شاتون ها یا میل لنگ دچار لقی بیش از حد شوند (مثلاً به دلیل فرسودگی یا آسیب دیدگی)، فشار وارده بر یاتاقان ها نامتوازن شده و منجر به سایش غیرعادی و سریع آن ها می شود. این لقی می تواند ناشی از مونتاژ نادرست، ایراد در ساخت قطعات یا آسیب های قبلی به موتور باشد. در این حالت، حتی با وجود روغن کافی و با کیفیت، یاتاقان ها تحت فشار نامتعارف قرار گرفته و دچار خرابی می شوند.

در نهایت، ورود آب یا مایع خنک کننده به روغن موتور یک دلیل بسیار مخرب است. اگر واشر سرسیلندر آسیب دیده باشد یا ترک در بلوک موتور وجود داشته باشد، آب یا ضد یخ می تواند با روغن مخلوط شود. این ترکیب باعث از بین رفتن خواص روانکاری روغن شده و یک امولسیون ایجاد می کند که به هیچ عنوان نمی تواند از یاتاقان ها محافظت کند. نتیجه این وضعیت، سایش سریع و جدی یاتاقان ها و آسیب های گسترده به موتور است. در چنین حالتی، رنگ روغن موتور شیری یا قهوه ای روشن به نظر می رسد و سطح آن ممکن است افزایش یابد.

ورود آب یا مایع خنک کننده به روغن موتور، با از بین بردن خواص روانکاری روغن، یکی از مخرب ترین دلایل یاتاقان زدن است.

شناخت این دلایل به رانندگان کمک می کند تا با انجام سرویس های دوره ای منظم، استفاده از روغن موتور مناسب و با کیفیت، و توجه به علائم هشداردهنده، از بروز یاتاقان زدن و هزینه های بالای تعمیر آن پیشگیری کنند. در صورت مشاهده هر یک از علائم یاتاقان زدن، خاموش کردن فوری موتور و مراجعه به تعمیرگاه متخصص ضروری است تا از آسیب های بیشتر به میل لنگ و سایر اجزای حیاتی موتور جلوگیری شود.

سوالات متداول

چگونه از یاتاقان زدن ماشین جلوگیری کنیم؟

برای جلوگیری از یاتاقان زدن، مهم ترین اقدام تعویض منظم روغن موتور و فیلتر روغن طبق توصیه سازنده است. استفاده از روغن موتور با کیفیت و مناسب خودرو، بررسی مداوم سطح روغن و اطمینان از عملکرد صحیح سیستم خنک کننده موتور نیز از عوامل کلیدی پیشگیری محسوب می شوند.

پس از یاتاقان زدن موتور ماشین چه باید کرد؟

به محض شنیدن صدای یاتاقان یا روشن شدن چراغ هشدار روغن، باید بلافاصله موتور را خاموش کرده و از حرکت دادن خودرو خودداری کنید. ادامه رانندگی می تواند منجر به آسیب های جبران ناپذیر به میل لنگ و بلوک موتور شود. خودرو باید با یدک کش به تعمیرگاه منتقل شود.

هزینه تعمیر یاتاقان زدن موتور چقدر است؟

هزینه تعمیر یاتاقان زدن موتور بسته به شدت آسیب، نوع خودرو و دستمزد تعمیرکار متفاوت است. در موارد خفیف، ممکن است با تعویض یاتاقان ها و تراشکاری میل لنگ مشکل حل شود، اما در آسیب های جدی تر، نیاز به تعویض میل لنگ، شاتون ها یا حتی موتور کامل خواهد بود که هزینه های بسیار بالاتری دارد.

صدای یاتاقان زدن موتور چگونه است؟

صدای یاتاقان زدن موتور معمولاً به صورت یک صدای “تق تق” یا “کوبیدن” فلزی و مشخص شنیده می شود که با افزایش دور موتور، شدت و سرعت آن نیز بیشتر می شود. این صدا نشان دهنده لقی بین میل لنگ و یاتاقان ها و برخورد آن ها با یکدیگر است.